Kaniów
wieś położona w północnej części gminy, w 2005 zajęła III miejsce w konkursie „Piękna wieś Województwa Śląskiego” w kategorii: „Najpiękniejsza wieś”, w 2021 roku w tym samym konkursie została wybrana "Najpiękniejszą wsią województwa śląskiego"

powierzchnia: 12,5km²
kluby sportowe: LKS "Przełom" Kaniów , UKS "SET" Kaniów
mieszkańców: 3 582 (stan na dzień 31.12.2023)
sołtys: Marek Pękala tel. 032 215 79 11 a w szczególnych przypadkach tel. kom.: 608 037 545.
Pełni dyżury w biurze sołtysa w każdą środę od godz. 14³⁰ do 16 oraz w każdą sobotę od godz. 8 do 10.
Opis Kaniowa opracowany przez Małgorzatę Łukasik (z uzupełnieniem dat z najnowszej historii dokonanym przez Jerzego Zużałka).

Kaniów leży w południowo – zachodnim zakątku Małopolski na pograniczu Śląska. Jest to piękna nizinna wieś, której obszar ukształtowany został przez miejscową działalność gospodarczą, na którą składają się: rolnictwo, gospodarstwa rybne, żwirownie, podmokłe depresje na terenach pokopalnianych. Jak wynika z powyższego, duży areał wsi Kaniów stanowią zbiorniki wodne i mokradła, będące siedliskiem niezliczonej ilości ptactwa wodnego, płazów i ssaków ziemno - wodnych. To właśnie mokradła, stawy i zalewiska tworzą specyficzny, "malaryczny" klimat Kaniowa, na swój sposób jednak piękny i niepowtarzalny.Teren wsi jest częcią Kotliny Oświęcimskiej, zwanej też Małą Niziną Nadwiślańską, której główną arterię wodną stanowi Wisła. Administracyjnie należy do gminy Bestwina w województwie Śląskim. W skład gminy wchodzą cztery sołectwa: Bestwina, Bestwinka, Janowice i Kaniów. Obszar Kaniowa wynosi 1287 ha, a zamieszkuje go 2.894 mieszkańców (dane na 31.12.2005 r). Granice stanowią trzy rzeki: Biała, Wisła, Łękawka. Są to tzw. Granice naturalne, które wyznaczyła przyroda. Od strony zachodniej rzeka Biała oddziela Kaniów od Czechowic-Dziedzic. Od strony północnej rzeka Wisła oddziela Kaniów od Grzawej. Dopływ Wisły-potok Łękawka jest granicą Kaniowa z Dankowicami. Czwartą granica- tzw. sztuczną, którą wyznaczył człowiek, jest tor kolejowy relacji Czechowice-Dziedzice – Oświęcim oraz droga komunalna. Tor kolejowy i droga komunalna to granica od strony południowej ze wsią Bestwinka i na mniejszym odcinku z gminą Bestwina.

Wieś podzielona jest na dwadzieścia przysiółków: Podpolec,Sosnowiec, Krzywe, Powyżki, Płonczok, Podborowiec, Grobel Borowa, Głębokie, Kaniówek, Mirowiec, Nowe Domy, Miasteczko, Nad Wisłą, Potoczne, Gałuszkowice, Dwór i Podedwór, Ochmanowiec, Młyńskie, Aleja Borowa, Aleja Kaniowska. W 1989r. wprowadzono nazwy ulic.

Penetrowanie przeszłości przekonuje, że nie ma jednoznacznej odpowiedzi, skąd wzięła się nazwa Kaniów. Etymologia tej nazwy nie jest zupełnie jasna, ponieważ w Kaniowie nie było rodzinnego nazwiska Kania. ,,Według podań ustnych nazwa wsi podawana jest w dwóch wersjach od ptaków o nazwie kania jest ona bardzo prawdopodobna. W Nadwiślańskiej Dolinie ptaków kani było tak dużo, że każdy, kto je zobaczył, wykrzykiwał ze zdziwieniem: ,,Ile tu kaniów!”. Ptaki te charakteryzowały się czarną barwą, żyły na mokradłach w pobliżu rzek z rybami. Teren naszej wsi był doskonałym siedliskiem dla tych ptaków. Inna wersja podaje że nazwa pochodzi od koni, które przeważały tutaj w hodowli – w gwarze ,,koniów” z akcentem przypadającym na ,,o” , z czasem to akcentowane ,,o” zostało zastąpione przez ,,a” , ,,Kaniów”- bardziej z ,,pańska”, jak twierdzą mieszkańcy opowiadający tę wersję.
Kaniów posiadał również swoją wiejską pieczęć herbową. L. Huczek w swojej pracy wydanej w 1968 roku Pieczęcie wsi beskidzkiej podaje dokładny opis pieczęci znajdującej się na dokumencie z roku 1871, przechowywanej w tym czasie w Archiwum Powiatowym w Żywcu. Opis pieczęci: ,,...Okrągła pieczęć do laku o średnicy 25mm, odciśnięta w sadzy. W wolnym polu stojąca drabina, po obu bokach wspinają się dwa psy. W półkolu napis wieś Kaniów, dołem N 4”. W gazecie gminnej ,,Nasz Głos” z dnia 27.marca 1994 roku widnieje odtworzony rysunek pieczęci z roku 1928, która została złożona na dokumencie zezwalającym na budowę domu mieszkalnego Antoniemu Olkowi dnia 12.lipca 1928 roku. Pieczęcią posługiwał się wówczas wójt gminy- Franciszek Adamiec. Porównując odtworzone rysunkiem pieczecie z roku 1871-1928 zauważa się tylko zmiany treści napisów, zaś okrągły kształt i tło tak zwane wolne pole w pieczęci pozostało bez zmian. Napis na pieczęci z roku 1928 stanowi dowód, że Kaniów w tym czasie był osobnym okręgiem administracyjnym, z urzędem gminnym i wójtem.Kto pierwszy zamieszkał w Kaniowie, nie sposób dzisiaj odtworzyć. Udowodnione jest natomiast, że była to ludność napływowa, o czym świadczą niektóre nazwiska mieszkańców Kaniowa. Potwierdzonym elementem napływowym byli Wołosi - pasterze owiec, kóz i świń. Koczowniczy tryb życia sprawiał, że Wołosi zwani również Walasi ustawicznie zmieniali miejsce pobytu w poszukiwaniu coraz to nowych terenów do wypasu i hodowli swoich zwierząt. O ich napływie w te strony świadczą nazwy związane z hodowlą owiec używane do dziś. Są to: baca, juhas, szałas, żętyca i inne. Także nazwiska są dowodem ich obecności. Oto kilka z nich: Mika, Walaszek, Walas, Waliczek, Galas, Russek.

W połowie XVI wieku Walasi masowo zbiegali ze Słowacczyzny głównie na teren ziemi oświęcimskiej, kryjąc się przed pościgiem panów orawskich. Przybierali nowe nazwiska i osiadali na wsi. Fakt jest jeden, że gdziekolwiek słowacka ludność pasterska przybyła, zatraciła odrębność plemienną i zasymilowała się z ludnością polską. Łatwość wzajemnego porozumiewania się wynikała z bliskiego pokrewieństwa języka słowackiego z językiem polskim. Następne pokolenie osadników już było polskie, a tylko nazwiska wskazywały na pochodzenie przybyszów pasterskich.

Historia Kaniowa związana jest z dziejami Księstwa Oświęcimskiego. Zaczyna się od dziejów ziemi położonej kiedyś na prawym brzegu rzeki Białej u jej ujścia do Wisły. Ziemię tę nazywano ,,Żebracza”, ,,Żebracz”, ,,Żebracze”. W różnych źródłach historycznych podawana jest różna nazwa, ale znacząca to samo. Niewielu mieszkańców Kaniowa zdaje sobie sprawę, że mieszka nad jedną z najstarszych, choć dziś już pozbawionych znaczenia granic europejskich.

W 1453 roku Polska przejęła Księstwo Oświęcimskie, dotąd przynależne do ziem śląskich, a wiec poddanych królowi Czech, a co za tym idzie Rzeszy, Białka stała się granicą miedzy Rzeczpospolitą a Rzeszą. Stan ten trwał aż do roku 1772, kiedy Austria wzięła udział w rozbiorach Polski i Białka z granicy państwowej przeistoczyła się w wewnątrzaustriacką granicę administracyjną, czyli granicę między Śląskiem Austriackim a Galicją. Tak było aż do roku 1950, kiedy to wraz z utworzeniem śląsko-galicyjskiego miasta Bielsko-Biała powstał powiat bielsko-bialski. Białka spadła więc jedynie do granicy gmin. Nie można natomiast stwierdzić, czy podział wioski był wynikiem aktu kupna, czy też dokonał się w drodze zawłaszczenia rzecznego oderwiska przez właścicieli dominium czechowickiego E.Kopeć w książce pod tytułem Szkice z przeszłości Czechowic-Dziedzic pisze: ,,…Zachodnia część Żebraczy, najprawdopodobniej z Grabowicami, na co wskazuje przestrzenny kształt tej części gminy, stała się trwałym składnikiem terytorium Czechowic, a jej nazwa utrzymała się do czasów współczesnych. Natomiast wschodnia jej część do XVII wieku była zawsze wymieniana, obok Bestwiny, jako część majątku jej właścicieli. Potem nazwa zupełnie zaginęła wyparta przez nazwę Kaniowa. Domniemanym właścicielem tej wioski około roku 1443 był niejaki Otto z Żebraczy. Jego prawdopodobny potomek, Jerzy Otto z Żebraczy , władający tez częścią Boguszowic, zamienił swój majątek boguszowicki z Henrykiem Marklowskim na Górne Marklowice i odtąd ówczesnym zwyczajem począł się zwać Jerzym Ottonem Marklowickim z Żebraczy. W 1446 roku Żebracza na pewno nie należała już do niego, lecz była własnością Klochów, dziedziców Bestwiny.
W połowie XV wieku Żebracza stała się bazą wypadową dowodzonych przez Mikołaja Żaka ze Świeborowic i niejakiego Kawkę najemników. Po nabyciu Księstwa Oświęcimskiego przez Kazimierza Jagielończyka w 1457 roku sprzymierzył się właśnie z nimi Książę Janusz, który w ten sposób, obok pretensji do zaległego żołdu, zgłaszał spóźnione niezadowolenie z dokonanej transakcji. Dopiero kiedy łupieżcom zobowiązano się wypłacić 35 tysięcy złotych, opuścili warownię w Żebraczy, która wydana potem wojskom królewskim została zburzona. Kawka i Świeborowski w roku 1458 wydali królowi zamek na Żebraczy. Król zaś kazał go zburzyć. Zamek na Żebraczy był tak wadliwie zbudowany, że było go można zatopić przez zatrzymanie wody w Wiśle. Z wszelkich opisów dziejów tej ziemi wynika, że Żebracza była wsią podzielona przez rzekę Białą. Zgodni co do tego faktu są J.Putek, J.Stanek - znani badacze ziemi oświęcimskiej. Żebracz i Kaniów od zarania należały do klucz bestwińskiego to znaczy, że kto był właścicielem Bestwiny, miał w posiadaniu i Kaniów. Dokładnie historia Kaniowa, która jest udokumentowała, zaczyna się od XV wieku. W tym czasie dziedzicami wsi Bestwina byli Myszkowscy herbu Jastrzębiec. G.M. Chromit w książce pod tytułem Feudalni panowie Czechowic pisze: ,,…W roku 1515 tenże Jan Myszkowski sprzedał Bestwinę i pół Żebraczy Marcinowi Myszkowskiemu. Po śmierci Marcina Myszkowskiego w 1538 roku jego żona Zuzanna przekazała swoje dobra oprócz Bestwiny, Żebraczej i Kaniowa swoim synom Stanisławowi i Janowi Myszkowskim. Za przekazanie tych wsi oraz Jawiszowic zobowiązali się wypłacać matce aż do śmierci 700 florenów rocznie. Stanisław Myszkowski umierając nie zostawił po sobie żadnego potomka, więc wszelkie dobra przeszły na jego brata Jana Myszkowskiego.

O Myszkowskich wiemy, ze ich stosunek jako dziedziców wsi do poddanych im chłopów był oparty na wyzysku, a niekiedy wprost okrucieństwie. ,,Pana Myszkowskiego zabito w zaduszny dzień w nocy w Bestwinie”- pisze ks. Z.Bubak w książce Bestwina z dziejów wsi z pogranicza śląsko krakowskiego. Następnymi dziedzicami Bestwiny i przyległych dóbr byli Drohojowscy – Jan Drohojowski i Katarzyna z Mirowa .Katarzyna z Mirowa Drohojowska podarowała Janowi Wisembergowi Kaniów – jego zarządcą w Kaniowie był Franciszek Olszeński. W roku 1672 Bestwinę, Kaniów, Janowice kupił Andrzej Wizemberk na rzecz Andrzeja Nielepca . W posiadaniu Nielepów przetrwała Bestwina jak i przylegle jej dobra w tym Kaniów przez 50 lat. W roku 1723 dziedzicem Bestwiny stał się Franciszek Schwarzenberg-Czerny przez małżeństwo z Salomeą z Nielepców. Dekrety swoje wydawał Czerny na zamku w Andrychowie, gdzie stale mieszkał.
Spadkobiercą Czernego był Stanisław Ankwicz, kasztelan sądecki. W 1764 roku Bestwinę Kaniów kupił kasztelan biecki Stanisław Ankwicz za 6000 florenów od Zofii de Zielińskie, żony Szymona Delipacy.
Następnym dziedzicem Bestwiny i dóbr przynależnych do państwa bestwińskiego zostali Piotr Małachowski oraz jego żona Kordula z Lachockich. Z tych czasów zachowało się wiele dokumentów nadania ziemi poszczególnym mieszkańcom Bestwiny i najbliższej okolicy. W Kaniowie taki akt nadania ziemi otrzymała Anna Olkowa.
Po Małachowskich w roku 1803 dziedzicem państwa Bestwińskiego został Jerzy z Dobry Dobrzański, który sprzedał je w 1808 roku arcyksięciu Karolowi Habsburgowi z Żywca. Dyrekcji klucza bestwińskiego podlegał również Kaniów.

W 1896 roku następuje konsekracja kościoła parafialnego pw.Niepokalanego Serca NMP.

Panowanie Habsburgów trwało do 1944 roku. Ostatnim panującym z rodu Habsburgów był Leon Habsburg i jego żona Maria Klotylda z domu Montjone. Zapisał się dobrze w pamięci tutejszych mieszkańców. Leon Habsburg deklarował dwory w Kaniowie i Dankowicach na rzecz Akademii Krakowskiej, za co uzyskał obywatelstwo polskie. W tym czasie dzierżawcą Kaniowa był Adam Gasch pasjonujący się hodowlą ryb, dlatego Kaniów słynął ze stawów rybnych.
Następnym dzierżawcą Kaniowa był Nieniewski Józef. Dzierżawę Kaniowa otrzymał za służbę w Legionach Piłsudskiego. Nieniewski nie znał się na zarządzaniu i w szybkim czasie splajtował, dlatego też przeniósł się do swojego brata w Częstochowskim. Kiedy Kaniowem zarządzał jeszcze pan Nieniewski, Henryk Hess (Hans Johan Hess) otrzymał prawo zarządzania i dzierżawienia stawów. Po opuszczeniu Kaniowa przez Nieniewskiego Hess przejął zarządzanie polami. Do majątku Hessa należał jeszcze folwark na Mirowcu. Mirowiec to jeden z przysiółków Kaniowa. Na rozległych pastwiskach hodowano wspaniałe konie i źrebaki. Gospodarzem na tym folwarku był miedzy innymi Sudek, a później Sierek.

Nazwa Mirowiec należy do kategorii nazw dzierżawczych. Ziemia ta należała w latach 1640-1661 do Katarzyny Mirowa żony Jana Drohojowskiego.
Po tych trzech dzierżawach w Kaniowie pozostały dwa domy zwane zameczkiem i zamkiem.
Od momentu kiedy H.J.Hess wyjeżdża do Niemiec zaczyna się drugi okres dziejów naszej ziemi, okres pełnych przemian, rozwoju i rozkwitu wsi.
Mieszkańcy wsi utrzymywali się niegdyś wyłącznie z hodowli ryb. Na terenie Kaniowa gospodarka stawowa zaczęła się rozwijać w XVI wieku. Miała ona na celu podnieść wartość niziny nadrzecznej, jaką był Kaniów. Wielkim nieszczęściem były opady deszczu, które sprawiały wylewy rzeki Białej i Wisły. Mieszkańcy Kaniowa utrzymywali się również z rolnictwa. Najwięcej jednak jest gospodarstw o powierzchni 2ha, które uprawiane są w tej chwili tylko z szacunku do ziemi przekazywanego z pokolenia na pokolenie. Jedną z przyczyn tego stanu rzeczy jest degradacja pól i łąk poprzez eksploatację bogactw naturalnych.
Złoża węgla kamiennego zalegające pod wsią, towarzyszący mu gaz ziemny, kruszywo naturalne w postaci żwirów i pospółek czynią sołectwo Kaniów najbogatszą ze wszystkich czterech wsi wchodzących w skład gminy Bestwina.

Obok rolnictwa w oparciu o miejscowe surowce rozwinął się przemysł. Istnieją takie zakłady jak: Przedsiębiorstwo BUD-TOR, które zajmuje się wydobyciem żwiru(uruchomienie żwirowni Kaniów II - 1995 rok) , Przedsiębiorstwo Produkcyjno-Handlowo-Usługowe ,,Ergo” na ulicy Ludowej. W 1993r. powstało Przedsiębiorstwo Produkcyjno-Handlowe na ulicy Mirowskiej, które zajmuje się produkcja maszyn do przemysłowej produkcji lodów. Na terenie wsi działa również piekarnia Sołtysika oraz wiele sklepów świadczących usługi dla ludności.W Kaniowie w 1988r. pojawiła się cukiernia ,,Koło Pana Boga”.Jej właścicielką jest Anna Hulbój, znana wcześniej ze znakomitych wypieków umilających weselne stoły w Kaniowie i nie tylko w nim.

W 1990 roku miały miejsce pierwsze wybory samorządowe w III RP.W tym roku kopalnia "Silesia" przystąpiła do przekładania koryta rzeki Białki.
1994 - uruchomienie własnego ujęcia wody w Kaniowie na akwenach powstałych po wyeksploatowaniu żwiru.
1995 - uruchomienie przez kopalnię Silesia przy ul. Gawlików  głównej przepompowni wód.
W 1998 roku uruchomiono w Kaniowie oczyszczalnię ścieków, a wcześniej bo w 1997 rozbudowano stację uzdatniania wody.
2006 - Starostwo powiatowe przeprowadza w oparciu o unijne środki ZPORR przy udziale finansowym gminy Bestwina remont kapitalny mostu na rzece Białce.Występują utrudnienia w komunikacji z Czechowicami i kierunkiem na Katowice
W 2009 roku z wykorzystaniem środków unijnych zostaje oddana do uzytku przy ul. Młyńskiej nowoczesna oczyszczalnia ścieków dla gminy Bestwina. Tereny, na których ją wybudowano przekazała nieodpłatnie Spółka dla Zagospodarowania Wspólnot Pastwiskowych.
24 czerwca 2012 roku, po wielu latach marzeń, starań i ciężkiej pracy nareszcie doczekaliśmy się wielkiego otwarcia. Na terenach pożwirowych w Kaniowie powstał nowoczesny Ośrodek Sportów Wodnych i Rekreacji z infrastrukturą na skalę ogólnopolską
W 2013 roku przy Zespole Szkolno - Przedszkolnym oddano do użytku pełnowymiarową salę gimnastyczną.

W Kaniowie działają instytucje kulturalne i oświatowe. Znajduje się tu piękne nowoczesne przedszkole z oddziałami integracyjnymi, szkoła podstawowa oraz filia Gminnej Biblioteki Publicznej.

Mieszkańców Kaniowa charakteryzują silne więzi społeczne wyrażające się w licznych działaniach na rzecz wspólnych interesów. Dlatego od wielu lat istnieją na terenie Kaniowa organizacje i koła które powstały na bazie wspólnych zainteresowań lub chęci rozwijania swojej osobowości czy służenia innym. Do takich organizacji możemy zaliczyć Koło Gospodyń Wiejskich-zrzeszaj±ce gospodynie, Ochotniczą Straż Pożarną. Na terenie gminy istnieje również Koło Łowieckie, Gminna Orkiestra Dęta przy OSP Kaniów, Ludowy Klub Sportowy ,,Przełom-Kaniów”. W 1996r. rozpoczął swa działalność UKS,,SET” KANIÓW. Jest to klub sportowy zrzeszający dzieci i młodzież, specjalizujący się w piłce wodnej ,,Kajak polo”. W 2016 Sekcja Siatkówki UKS Set Kaniów uczestniczyła w rozgrywkach IV ligi, awansowała do III ligi, na bazie Sekcji w 2016 roku powołany został nowy klub sportowy - Klub Sportowy Gminy Bestwina z siedzibą w Bestwinie, ul. Krakowska 123.

W kształtowaniu kultury tutejszej ludności w dużej mierze odgrywa Kościół parafialny pod wezwaniem Niepokalanego Serca Marii Panny który pochodzi z drugiej połowy XIX wieku. Na terenie Kaniowa w każdym prawie przysiółku można napotkać przydrożne kapliczki, pamiątki historii. Trudno określić ich czas powstania bo ludzie znający ich historie już nie żyją. W przysiółku Ochmanowiec stoi figura dziękczynna, którą wystawił Jan Budniok w podzięce Bogu za zdrowie swojej żony. W ogrodzie plebanii stoi ,,figura Matki Boskiej Różańcowej”. W przysiółku Nad Wisła stoi kamienna figura, którą mieszkańcy nazywają po prostu ,,Krzyż”. Jest to symbol zbiorowej mogiły z roku 1812. W tym czasie przez te właśnie strony przeciągały odziały narodowe pod wodzą Księcia Józefa Poniatowskiego dążące z pomocą Napoleonowi, który rozpoczął wojnę ze swym najgroźniejszym przeciwnikiem carem Rosji Aleksandrem I. Z tego samego okresu pochodzi figura ,,Pan Bóg” również kamienna, usytuowana na niewielkim kopcu wśród lip. Data jest nieczytelna, przypuszczalnie rok 1814. Ta figura znajduje się w przysiółku potoczne. Nad Wisłą znajduje się również kapliczka ,,Święty Jan Nepomucen” który chroni przed powodzią. Do innych zabytków Kaniowa zaliczamy ,,Starą kuźnie nad Wisłą” (już nie istnieje - dopisek rok 2015), ,,Stary dom Sikorów”(zawalił się w 2016 roku), ,,Dom Dudziaków” (częściowo zniszczony i w coraz gorszym stanie - dopisek - rok2016), ,,Obelisk ku czci żołnierzy poległych w czasie II wojny światowej”. Świadectwem kultury, a zarazem hołdu dla tych, których mogiły rozsiane są po polach bitew, jest również pomnik wybudowany na cmentarzu: ,,Ofiarom wojen i nienawiści”.

Pomimo trudności wciąż podtrzymywane jest życie kulturalne we wsi Kaniów. Wieloletnia działalności instytucji i organizacji kulturalnych świadczy o naturalnej potrzebie tworzenia kultury przez mieszkańców.

Opracowała: Małgorzata Łukasik. Informacje uzupełnił Jerzy Zużałek.